Mae cynyddu hygyrchedd gwybodaeth am y casgliadau yn ein gofal yn flaenoriaeth i bob gwasanaeth archif. Er mwyn cyflawni hyn, mae’n rhaid i ni ystyried yr iaith a ddefnyddiwn fel rhan annatod a sylfaenol o’n gwaith rheoli casgliadau.
Mae’r Gweithgor Catalogio Cynhwysol o’r Cynghreiriaid Amrywiaeth a Chynhwysiant (ARA) wedi tynnu sylw at rai agweddau a rhai materion, ac rydym yn gobeithio y bydd hyn yn cyfrannu at y trafodaethau parhaus. Mae angen i ni fod yn ymwybodol o’r effaith y mae’r iaith a ddefnyddir yn ein catalogau ar-lein yn ei chael ar ein defnyddwyr, a bod gan newidiadau hefyd y potensial i effeithio’n uniongyrchol ar ddarganfod a defnyddio’r deunydd.
Prosiect Adolygu Disgrifiadau archifol
Mae Cyngor Archifau a Chofnodion Cymru (CAChC) wedi derbyn cyllid gan Gynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol Llywodraeth Cymru yn nodi iaith ragfarnllyd a sarhaus mewn catalogau archifol. Mae’r prosiect Adolygu Disgrifiadau Archifol wedi mabwysiadu’r fethodoleg a amlygwyd yn Brosiect Testbed Archif Brifysgol Leeds a ddyfarnwyd gan yr Archifau Cenedlaethol ym mis Ebrill 2021. Ar gyfer y prosiect hwn, bu Llyfrgell y Brifysgol yn cydweithio â Sefydliad Ymchwil Celfyddydau a’r Dyniaethau Leeds i edrych ar yr hyn a ddisgrifiwyd ganddynt fel ‘iaith broblematig’, y rhwystrau a gynrychiolodd i ymgysylltu, a sut y gellid cefnogi hyn trwy ddefnyddio meddalwedd ieithyddol ffynhonnell agored AntConc.
Methodoleg
Nod prosiect Adolygu Disgrifiadau Archifol yw gweithredu’r fethodoleg i sampl sylweddol o gasgliadau o ystod o wasanaethau archif. Po fwyaf yw’r sampl, y cryfaf yw’r dystiolaeth ar gyfer unrhyw gasgliadau ac argymhellion.
Mae AntConc yn gweithio gyda ffeiliau testun plaen. Rydym wedi bod yn defnyddio cymhorthion canfod EAD yn bennaf gan wasanaethau neu drwy’r ArchivesHub, gyda chatalogau MS Word yn cael eu cadw fel XML a’u prosesu heb unrhyw broblemau.
Mae’r catalogau wedi cael eu chwilio yn erbyn rhestr termau, yn ein hachos ni ‘Rhestr Lawn Brotherton’ sy’n cynnwys dros 1000 o dermau sy’n hiliol, rhywiaethol a misogynaidd, gwrth-anabledd, homoffobig, trawsffobig, traws-waharddol, gwahaniaethu crefyddol, a’r rhai sy’n sarhaus ar y cyfan. Mae’r defnydd o * wildcard yn ymestyn ehangder a chwmpas y canlyniadau a ddychwelwyd yn sylweddol y gellir eu gweld o fewn AntConc neu eu cadw fel ffeil .csv ac yn cael eu gweld yn MS Excel.
Mae’r gwaith ar y gweill yn datblygu ac mae disgwyl iddo ddod i ben erbyn ddiwedd mis Chwefror. Bydd ail erthygl blog yn manylu ar y broses o adolygu’r darganfyddiadau o AntConc, canlyniadau’r prif brosiect, a’r camau nesaf.
Am fwy o fanylion am y prosiect hwn, cysylltwch â Vicky Jones: vicky.jones@llgc.org.uk
