Helo, fy enw i yw Anna ac rwy’n wirfoddolwr yn Archifau Sir Gaerfyrddin. Tra’n gweithio yn yr archif, deuthum ar draws llyfr lloffion o ddogfennau yn perthyn i dywysydd yn mynychu Jiwbilî Aur Mudiad y Geidiau yng Ngwersyll Wollaton, Nottingham, (c. 1960). Mae’r eitemau bendigedig hyn, sydd wedi’u catalogio fel DSO/115/6/4, yn disgrifio cyfeillgarwch agos rhwng geidiaid Prydeinig a ‘tywyswyr’ y Plast Wcrain.
Mae creawdwr y llyfr lloffion, Gillian Martin yn rhoi disgrifiad manwl o’i phrofiad yng ngwersyll y Jiwbilî yn ei chofnodion dyddiadur. Mae’r rhain yn cynnwys ei gweithgareddau dyddiol, y prydau y mae’n eu bwyta a’i meddyliau a’i theimladau yn ystod yr wythnos. Cyfoethogir ei disgrifiadau gyda mapiau wedi’u tynnu â llaw o’r gwersyll, y trefniadau cysgu, ynghyd ag anrhegion o stampiau a chardiau pen-blwydd gan y merched o’r Wcrain. Mae’r cyfan yn creu casgliad swynol ac yn rhoi hanes dadlennol y mudiad ‘geidio’ yn yr Wcrain.
Mae’r casgliad yn cynnwys llyfryn a roddwyd i Gillian yn coffau 50 mlynedd ers Sgowtio Wcrain sy’n cynnwys hanes y Plast, mudiad ieuenctid o’r Wcrain gyda gwerthoedd cyfochrog â sgowtio Prydeinig ac a sefydlwyd ym 1911. Er na sefydlwyd Geidiaid yn yr Wcrain yn swyddogol tan 1994 , mae’r cofnod yn awgrymu bod gwersyll y Jiwbilî yn croesawu aelodau Plast. Mae’r llyfryn hwn hefyd yn rhoi hanes byr y Plast, a waharddwyd o dan feddiannaeth Sofietaidd yn 1922 ac a waharddwyd gan lywodraeth Gwlad Pwyl yn 1930. Eto i gyd, goroesodd y grŵp y ddau waharddiad a ffynnu ymhlith ieuenctid ymfudwyr Wcrain yn y Gwersylloedd Personau Alltud yn dilyn diwedd yr Ail Ryfel Byd. Erbyn 1960, gallai bechgyn a merched ifanc Wcrain gymryd rhan yn rhydd yn Plast a dathlu ei ben-blwydd yn 50 ym 1961.
Delweddau, mapiau ac anrhegion o fewn Llyfr Lloffion Gillian
Mae’r map hwn a dynnwyd â llaw o Wersyll Adran Bingham, a elwir yn Adran y Castell, yn dangos sawl pebyll wedi’u labelu â’u preswylwyr, gan gynnwys pabell ar gyfer aelodau’r Plast o’r Wcrain ochr yn ochr â thywyswyr Canada a Phrydain. Roedd y merched, sy’n byw yn chwarteri mor agos, yn debygol o gymryd rhan mewn llawer o weithgareddau trwy gydol yr wythnos a datblygu cyfeillgarwch cryf.
Ffotograff o bedair merch o Wcrain wedi’u gwisgo yn eu gwisg genedlaethol, mae tair o’r merched yn cael eu hadnabod fel Alexandra, Oxana ac Irene. Ysgrifennodd Gilian fod y merched yn perfformio dawns ar gyfer y gwersyll. Tra bod y ddelwedd hon mewn du a gwyn, mae patrymau gwisg merched Wcreineg i’w gweld yn glir, yn ogystal â choronau blodau yn eu gwallt. Mae eglurder gwisg Wcreineg draddodiadol yn y ddelwedd hon yn arbennig yn dangos yr amrywiaeth o gofnodion diddorol y gallech ddod ar eu traws wrth archwilio eich archif leol, boed yn ymwneud â’ch hanes lleol neu dramor eich hun.
Tra bod y cerdyn pen-blwydd hwn yn dangos yn glir San Siôr yn concro’r ddraig, efallai y byddwch chi’n synnu i ddarganfod bod y cerdyn wedi’i roi i Gillian gan dywysydd o’r Wcrain. Mae’r testun ar ddogn y cerdyn, sydd wedi’i ysgrifennu yn Ffrangeg, Saesneg a Wcreineg yn nodi “Sant Siôr Nawddsant Sgowtio Wcrain”. Mae San Siôr yn gysylltiedig â buddugoliaeth Cristnogaeth dros baganiaeth ac mae’n cynrychioli gwerthoedd craidd geirwiredd, ymroddiad i ddyletswydd, dewrder, anrhydedd, a chymwynasgarwch, y mae pob sgowtiaid a thywysydd yn eu gweld.
Ffotograff o Alexandra, tywysydd ceidwaid Wcrain wrth ddeial haul o flaen Wollaton House yn Swydd Nottingham, Amgueddfa Hanes Natur a lleoliad gwersyll y Jiwbilî Aur.
Rhoddodd Alexandra ddwy dudalen o stampiau Wcreineg lliwgar i Gillian. Argraffwyd y stampiau hyn yn 1959, gan Plast fel codwr arian. Mae’r stampiau yn y llun yn rhan o gasgliad mwy o 45 o stampiau, sy’n cynrychioli 23 rhanbarth ethnograffig yn yr Wcrain. Mae pob stamp yn darlunio wy Pasg wedi’i addurno yn y dechneg pysanska draddodiadol o drochi wy cyw iâr gwag dro ar ôl tro mewn lliwiau llachar a chreu patrwm mewn cwyr gwenyn, sydd, pan fydd y cwyr yn cael ei doddi, yn datgelu dyluniadau cymhleth sy’n dal gwahanol ystyron.
Ar dudalennau olaf y cofnod mae delwedd, a dynnwyd yn gudd gan Gillian, o saith o dywyswyr yn torheulo yn y gwersyll yn eu dillad isaf. Mae’r cipolwg cyflym hwn yn dangos natur ddiofal, anfeirniadol y merched ifanc hyn.
Mae’r llyfr lloffion hwn sy’n manylu ar brofiad merch yn y Jiwbilî Aur yn datgelu’r cyfeillgarwch agos a ddatblygodd rhwng merched yr Wcrain a’r merched Prydeinig yn ystod y gwersyll. Mae’r ddogfen hefyd yn darparu darn gwerthfawr o hanes sgowtio Wcreineg ac wrth wneud hynny yn dyfnhau ein dealltwriaeth o frwydrau y grŵp ieuenctid Wcreineg, Plast ac yn dangos ysbryd rhyfeddol pobl yr Wcrain.
Os oes gennych ddiddordeb mewn darganfod mwy o ddogfennau diddorol, neu ymchwilio i hanes Sir Gaerfyrddin, ewch i’n casgliad yma: Ein Casgliad (llyw.cymru).
Anna Parker
Archifau Sir Gaerfyrddin
