Mae’n #NationalPaperclipDay heddiw. Dyma Mark Allen, cadwraethwr yn Archifau Gogledd Ddwyrain Cymru (NEWA), yn ystyried y difrod y gall yr eitemau bach diniwed hyn ei wneud i ddogfennau bregus, unigryw.
Defnyddiwyd clipiau papur i ddal dogfennau papur gyda’i gilydd ers dros ganrif, a gallwch ddod o hyd iddynt yn y rhan fwyaf o gasgliadau yn yr archifau. Mae amrywiaeth o ffyrdd o ddal dalenni rhydd sengl wedi’i ddatblygu dros amser, o sêl cwyr i rubanau a rhwymau. Er hynny, mae llawer o broblemau cadwraeth yn cael eu hachosi gan y darnau bach troellog yma o wifren. Gall clipiau papur dur rhydu ac achosi staenio a mudiad asid sydd yn arwain at frau (embrittlement) yn y papur. Mae tynnu’r clipiau hyn yn hanfodol er mwyn atal difrod y gellir ei osgoi.
Mae rhai papurau yn rhy fregus i pwysau clipiau papur, ac ni ddylid eu defnyddio ar gofnodion o werth. Ni ddylid rhoi clipiau na chaewyr ar ffotograffau, posteri, neu waith celf gwreiddiol, oherwydd gallant niweidio’r haen ddelwedd yn barhaol. Gall tensiwn clipiau metel achosi rhwyg neu grychiau dros ardal fach o papur.
Dim ond ar y gwrthrychau metel eu hunain y bydd modd gweld afliwiad i ddechrau, ond wedyn bydd clip papur haearn yn troi’n frown oherwydd rhwd. Yn ddiweddarach bydd y gwrthrych archifol hefyd yn cael ei afliwio.
Bydd y difrod yn tebygol o waethygu gyda ymdriniaeth garw. Mae ocsidau metel a halwynau yn hydawdd, a gallant dreiddio’r papur. Unwaith y byddant yn bresennol, gallant sbarduno adwaith, ac yn yr achosion mwyaf difrifol gallant datgyfansoddi’r papur. Gall gronynnau haearn gyflymu’r proses dadelfennu papur.
Gall clipiau aflunio cofnodion papur, a’u cadw rhag gorwedd yn wastad. Gall papur gwan dorri pan fydd yn cael ei symud yn erbyn ymyl wifren y clip papur. Mae angen storio taflenni a dogfennau rhydd mewn grwpiau er mwyn cadw trefn ar bethau a chynnal strwythur o fewn casgliad. Arfer gorau yw defnyddio ffolderi ansawdd archifol sy’n fwy na’r ddogfen, ac sy’n rhoi amddiffyniad digonol i gadw a sicrhau hirhoedledd unrhyw wybodaeth bwysig i’r dyfodol.
Os hoffech unrhyw gyngor ar gadw eich cofnodion, cysylltwch â Mark Allen, cadwraethwr yn NEWA – archives@newa.wales
