Mae taflen werthu eiddo hanesyddol ar gyfer Castell Gwrych, sef lleoliad cyfres I’m a Celebrity… Get Me Out of Here! eleni, wedi cael ei darganfod cyn Wythnos Archwiliwch Eich Archif (dydd Sadwrn 21 Tachwedd – ddydd Sul 29 Tachwedd 2020)
Castell ac ystad Gwrych ger Abergele, sy’n dyddio o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, yw’r lleoliad cyntaf i gael ei ddefnyddio ym Mhrydain ar gyfer y sioe flynyddol boblogaidd, sy’n cael ei ffilmio fel arfer yn hinsawdd cynhesach Awstralia.
Mae’r daflen werthu eiddo, a’r lluniau cysylltiol a ddarganfuwyd yn dyddio o 1946, ac yn cynnig y castell i’w werthu mewn ocsiwn. Cafodd ei ddisgrifio fel “Castell hyfryd adnabyddus” yn y daflen, ac mae’n rhoi blas gwerthfawr i ni o sut roedd y castell yn edrych dros 80 mlynedd yn ôl. Mae’r ddogfen yn nodi i’r castell gael ei adeiladu yn ystod Cyfnod y Rhaglywiaeth gan Lloyd Bamford Hesketh, Yswain, a’i fod “wedi costio’n ddrud i’w adeiladu”.
Taflen werthu eiddo Castell Gwrych, Archifau Gogledd Ddwyrain Cymru
Mae’n nodi bod yr eiddo’n cynnwys 26 ystafell wely a 7 ystafell ymolchi, oedd yn rhan o ystad 1400 erw a oedd yn cynnwys tai allan, porthdai, gerddi, coetir a pharcdir.
Mae gan y castell hanes diddorol, fel cartref i deulu Ieirll Dundonald, atyniad i dwristiaid, a chynigion yn ystod yr 1990au i’w droi yn westy moethus. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd roedd yn noddfa i gannoedd o blant Iddewig fel rhan o Ymgyrch Kindertransport. Bellach, mae’r castell yng ngofal Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Gwrych a lwyddodd i’w brynu yn 2018 ar ran y genedl.
Cafodd yr hanes diddorol yma ei rannu gan Archifau’r Gogledd Ddwyrain a chafodd y lluniau eu darparu gan Wasanaeth Archifau Gwynedd fel rhan o wythnos Archwiliwch Eich Archif, sy’n cael ei threfnu gan Gymdeithas Archifau a Chofnodion y Deyrnas Unedig, ac sy’n cael ei chefnogi gan Gyngor Archifau a Chofnodion Cymru. Mae’r ymgyrch flynyddol wythnos o hyd yn annog pobl ledled Cymru i ddarganfod rhywbeth newydd a chyffrous yn archifau’r genedl, boed hynny’n bori drwy hanes eu teulu eu hunain neu ddarganfod straeon am bobl a lleoliadau sydd wrth galon ein cymunedau.
Meddai Sarah Roberts, archifydd yn Archifau’r Gogledd Ddwyrain: “Roedd Castell Gwrych wedi cadw’r teulu Dundonald mewn moethusrwydd ers yr 1870au, a byddai wedi bod yn lle llawer mwy cyfforddus i fyw ynddo na’r cromgelli llawn nadroedd mae’r cystadleuwyr yn gorfod eu dioddef ar I’m a Celebrity ar hyn o bryd.
“Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, pan oedd yr adeilad yn cael ei ddefnyddio fel cartref i ffoaduriaid Iddewig fel rhan o’r ymgyrch Kindertransport, penderfynodd y teulu werthu’r tŷ mewn ocsiwn. Er gwaethaf sawl ymdrech dros y blynyddoedd i droi’r adeilad yn westy neu’n atyniad i dwristiaid, trodd y castell yn adfail nes ei drosglwyddo i Ymddiriedolaeth Cadwraeth Castell Gwrych. Mae’n wych gweld y castell yn cyrraedd cartrefi pobl ledled Cymru, a gall pobl ddysgu am yr hanes ac adeiladau tebyg drwy chwilio yn eu harchifau lleol.”
Yn ogystal â thaflen werthu eiddo Castell Gwrych, mae Archifau Cymru yn rhannu llythyr a ysgrifennwyd cyn 1879 sy’n defnyddio ffurf cynnar ar emojis, dogfennaeth am Haint Colera yng Nghaernarfon yn 1866, a’r llyfryn Stampiau Green Shield oedd i’w weld mewn llawer o gartrefi yn ystod yr 1960au.
Mae Archifau Cymru yn hyrwyddo gwaith Gwasanaethau Archifau Cymru a threftadaeth ddogfennol gyfoethog y wlad. Fel arfer, byddai gwasanaethau sydd wedi’u lleoli mewn swyddfeydd cofnodion awdurdodau lleol, sefydliadau cenedlaethol a phrifysgolion, yn gwahodd aelodau o’r cyhoedd i ymuno â nhw mewn amrywiaeth o ddigwyddiadau, ond oherwydd pandemig Covid-19, bydd yr ymgyrch yn cael ei chynnal yn ddigidol eleni. Mae pobl ledled Cymru a thu hwnt yn cael eu hannog i fewngofnodi i archifau ar-lein i ddysgu mwy am hanes Cymru.
Meddai’r Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth, yr Arglwydd Elis-Thomas: “Yn ystod y cyfnod digyffelyb yma, mae archifau’n parhau i fod yn adnodd hanfodol er mwyn i ni ddysgu am hanes ein gwlad, ein cymunedau a’n pobl. Gan nad ydy pobl yn gallu ymweld â’u harchifau yn y cnawd ar hyn o bryd, bydd yr ymgyrch yma’n atgyfnerthu sut mae modd i ni fwynhau ein treftadaeth archifol gyfoethog ar-lein. Rwy’n annog pawb i fanteisio ar y cyfle yma i ddysgu rhagor am yr hyn sydd gan ein harchifau i’w cynnig iddyn nhw, ac i archwilio hanesion teuluoedd, pobl, busnesau a sefydliadau lleol sydd i’w cael yn yr archifau.”
Meddai Hayden Burns, Cadeirydd Cyngor Archifau a Chofnodion Cymru: “Rydyn ni’n falch iawn i gymryd rhan yn wythnos Archwiliwch Eich Archif unwaith eto eleni. Mae’r ymgyrch yn gyfle gwych i addysgu pawb am werth archifau a pha mor bwysig yw gwarchod a chynnal ein treftadaeth ddogfennol.
“Mae’r casgliadau hanesyddol sydd gan wasanaethau archifau Cymru yn gofnod o atgofion pobl Cymru, ein digwyddiadau a’n lleoliadau. Maen nhw’n adrodd ein hanesion ni, a thrwy wneud hynny yn ein cysylltu ni â’r gorffennol ac yn rhoi ymdeimlad o hunaniaeth i ni.”
Er mwyn dechrau pori, ewch i weld eich gwasanaeth archifau lleol ar-lein – https://archifau.cymru/cysylltwch-a-ni/
