Lansiwyd ein harddangosfa ‘Gwaed Morgannwg’ yn Hydref 2019 ac roedd ar gael i’w weld yn Archifau Morgannwg tan ddiwedd y flwyddyn.

Panel 1 Image 1 - DNCB-14-4-24-5
Glofa Caerau, Arolygwr Damweiniau yn cerdded rhwng dwy res o dramiau, 19 Mehefin 1952 (DNCB/14/4/24/5)

Roedd disgwyl i’r arddangosa teithio i leoliadau ar draws de Cymru yn ystod 2020. O ganlyniad i’r pandemig Covid19 bu’n rhaid i ni ddod a’r daith i ben, dim ond ychydig fisoedd ar ôl dechrau.  Mae’r baneri nawr wedi eu cadw nes bod modd i ni ail-gychwyn ar y daith.

Yn y cyfamser, rydym wedi ychwanegu cynnwys yr arddangosfa i’n gwefan fel bod modd ei weld a’i fwynhau o adref.

Cefnogwyd yr arddangosfa yn ariannol gan Cyngor Archifau a Chofnodion Cymru.  Mae’n dathlu cyflawni ein prosiect tair blynedd, ‘Gwaed Morgannwg’, i gatalogio a chadw cofnodion y Bwrdd Glo Cenedlaethol a’r cwmniau glo oedd yn bodoli cyn gwladoli’r diwydiant.  Daeth y cyllid ar gyfer y prosiect ei hun gan yr elusen ymchwil meddygol, Ymddiriedolaeth Wellcome, ac o ganlyniad mae’r arddangosfa yn ymchwilio i nifer o elfennau o iechyd a llesiant yn y diwydiant glo yn ne Cymru.

DNCB-14-3-23-2
Baddonau pen pwll cyntaf Cymru yn Nhreharris, c.1921 (DNCB/14/3/23/2)

Mae’r rhain yn cynnwys datblygiad baddonau pen pwll a chyfleusterau megis ysbytai a chanolfanau adsefydlu.

DNCB-14-1-42
Aelodau Cyfrinfa Glofa’r Mynydd Mawr yng Ngala’r Glowyr, Gerddi Sophia, Caerdydd, C20 (DNCB/14/1/42)

Ymchwiliwn i effaith gwaith tanddaear ar Iechyd glowyr trwy edrych ar afiechydon diwydianol – niwmoconiosis, silicosis a nystagmus.

DPD-4-11-2-4
Datganiad yn dangos manylion yr iawndal a dalwyd i’r rhai a laddwyd yn nhrychineb Senghennydd, 1915 (DPD/4/11/2/4)

Mae’r peryg o fewn y diwydiant yn glir yn y nifer o drchinebau mawr effeithiodd ar faes glo de Cymru, gan gynnwys y trychineb lofaol fwyaf yn nywidiant glo Prydain yn Senghennydd ym 1913.

DNCB-14-4-33-9
Cor Meibion Coegnant, 1947 (DNCB/14/4/33/9)

Mae’r arddangosfa’n bwrw golwg hefyd ar ochr mwy positif o fywyd yn y maes glo trwy’r gweithgareddau a ddigwyddiadau cymunedol, sy’n cynnwys chwaraeon, bandiau a chorau, clybiau bechgyn a merched a Sefydliadau’r Glowyr.

Gallwch weld yr arddangosfa yma: https://glamarchives.gov.uk/gwaed/?lang=cy

Cymerwch gip er mwyn darganfod mwy am gasgliadau glo Archifau Morgannwg.

Rhian Diggins,
Archifau Morgannwg

 

Leave a Reply