Yn ddiweddar, mae Archifau a Chasgliad Arbennig Prifysgol Bangor wedi derbyn casgliad newydd o Blas Newydd Ynys Môn, drwy’r 8fed Ardalydd Môn, Alexander Paget. Rhennir y casgliad yn 6 chyfres sy’n datgelu bywydau 6 aelod o deulu Paget yn ystod y 19eg a’r 20fed ganrif, sef:
- Almeric Hugh Paget, Barwn Queensborough (1861-1949)
- Henry Cyril Paget, 5ed Ardalydd Môn (1875-1905)
- Charles Henry Alexander, 6ed Ardalydd Môn (1885-1946)
- Marjorie, Arglwyddes Môn (1883-1946)
- Arglwyddes Caroline Duff (1913-1976)
Bydd y chweched gyfres o bapurau sy’n ymwneud â George Charles Henry Victor, 7fed Marcwis Ynys Môn (1922-2013) yn aros ym Mhlas Newydd yn y dyfodol agos.
Bydd y casgliad helaeth o 69 o focsys mawr, sy’n cynnwys albymau lluniau, llyfrau lloffion, cyfnodolion, gohebiaeth, toriadau papur newydd, yn ogystal â dogfennau ariannol a gweinyddol, yn ymuno â chofnodion ystadau eraill Plas Newydd, a dyddodir yn Archifau’r Brifysgol dros gyfnod o 5 degawd.
Cafodd y Papurau Paget ei gatalogio ym 1983-1984 gan dîm o dan nawdd y Comisiwn Gwasanaethau Manpower, ac maent wedi’u lleoli ym Mhlas Newydd tan eleni. Er mwyn rheoli casgliad mor fawr, bu’n rhaid i’r Archifau a’r Casgliadau Arbennig sicrhau cyllid gan “Gronfa Bangor” y Brifysgol i brynu silffoedd symudol newydd. Maent hefyd wedi cael cymorth trwy interniaeth israddedig a drefnwyd ar y cyd â Sefydliad Ymchwil Ystadau Cymru (SYYC).
Mae archwiliad cychwynnol o’r Papurau Paget wedi datgelu gwybodaeth newydd a diddorol a fydd yn darparu cyfleoedd ymchwil i fyfyrwyr Prifysgol Bangor a darllenwyr allanol. Mae’r Papurau Paget yn dweud wrthym am y personoliaethau sy’n gysylltiedig ag ystâd Plas Newydd – cipolwg prin ar fywydau aelodau’r teulu. Er enghraifft, mae bwndeli o anfonebau a derbynebau sy’n rhoi tystiolaeth o arferion gwario gormodol y 5ed Marquis o Ynys Môn, sylfaenydd Theatr Gaiety ym Mhlas Newydd. Mae dogfennau diweddarach yn cynnwys llythyrau gan yr artist Rex Whistler i Lady Caroline Duff, actores a cymdeithaswraig, ar agweddau o gysylltiadau’r artist â Phlas Newydd.
Gellir gweld catalog Papurau Paget ar-lein drwy’r linc yma.
Ysgrifennwyd y blog hwn gan Laura Patari, intern israddedig yn Adran Archifau a Chasgliadau Arbennig Prifysgol Bangor. Mae’n fyfyriwr Iaith a Llenyddiaeth Saesneg yn y drydedd flwyddyn o’r Ffindir ac mae wedi bod yn cynorthwyo’r Archifydd wrth drosglwyddo Papurau Paget o Blas Newydd, yn ogystal â rheoli ail-becynnu’r casgliad, gwneud tasgau cadwraeth syml, rhifo dogfennau a mewnbynnu data catalog i’r gronfa ddata CALM.
