Mae toreth o ddogfennau hanesyddol, pob un â stori unigryw o’r gorffennol, yn cael eu rhannu fel rhan o Wythnos Archwilio Eich Archif (dydd Sadwrn 20 – dydd Sul 28 Tachwedd 2021).
Ymhlith yr eitemau a amlygwyd fel rhan o’r wythnos mae coeden deulu 12 metr o hyd o’r 1500au sy’n honni bod Cymro yn ddisgynnydd i’r Frenhines Wyryf, Brenhines Elizabeth I; adroddiad papur newydd o ddechrau’r ganrif ddiwethaf am y tŷ lleiaf ym Mhrydain; tystiolaethau o Wrthryfel Casnewydd 1839; cudyn o wallt, dannedd a chrafangau o ffynhonnell anhysbys; ac adroddiad am weld octopws ym Môr Hafren.
Rhol achau John ap William ap Dafydd ap Llywelyn of Euarth, Archifau a’r Casgliadau Arbennig, Prifysgol Bangor
Cafodd y dogfennau, y delweddau a’r cofnodion diddorol yma eu rhannu gan wasanaethau Archifau ledled Cymru fel rhan o wythnos Archwilio Eich Archif, sy’n cael ei threfnu gan Gymdeithas Archifau a Chofnodion y Deyrnas Unedig, ac sy’n cael ei chefnogi gan Gyngor Archifau a Chofnodion Cymru. Mae’r ymgyrch flynyddol wythnos o hyd yn annog pobl i ddarganfod rhywbeth newydd a chyffrous yn archifau’r genedl, boed hynny’n bori drwy hanes eu teulu eu hunain, dod o hyd i’r papur newydd o ddiwrnod eu geni, neu ddarganfod pwy oedd yn berchen ar y tir lle maen nhw’n byw ar hyn o bryd.
Mae Archifau Cymru yn hyrwyddo gwaith Gwasanaethau Archifau Cymru a threftadaeth ddogfennol gyfoethog y wlad. Mae’r rhan fwyaf o Wasanaethau Archifau Cymru bellach wedi ailagor i’r cyhoedd ac ar gael i ymweld â nhw ar ôl archebu ymlaen llaw. I gael gwybodaeth am eich gwasanaeth archifau lleol yn ystod Wythnos Archwilio Eich Archif, ewch i https://archifau.cymru/cysylltwch-a-ni/.
Meddai Dawn Bowden, Dirprwy Weinidog dros y Celfyddydau a Chwaraeon, a’r Prif Chwip: “Mae archifau’n chwarae rhan hanfodol wrth lunio ein cymunedau a’n helpu i ddeall ein hanesion cenedlaethol, lleol a phersonol amrywiol. Maen nhw’n gofnodion unigryw a gwreiddiol o bobl, teuluoedd, busnesau a sefydliadau lleol, yn aml yn eu geiriau eu hunain. Mae ein gwasanaethau archifau lleol bellach ar agor i bobl archwilio’r hyn sydd yno, ac mae llwyth o wybodaeth ar gael ar-lein hefyd. Mae rhywbeth sydd o ddiddordeb i bawb, a byddwn yn annog pobl i achub ar y cyfle i ddarganfod mwy ac i archwilio eu harchifau.”
Meddai Hayden Burns, Cadeirydd Cyngor Archifau a Chofnodion Cymru: “Rydyn ni’n falch iawn i gefnogi ymgyrch Archwilio Eich Archif unwaith eto eleni. Mae’r casgliadau hanesyddol sydd gan wasanaethau archifau Cymru yn drysorfa o ddeunydd unigryw y gellir ei ddefnyddio ar gyfer pob math o weithgareddau cymdeithasol, addysgol a lles. Er enghraifft, mae ein harchifau yn ein galluogi i adeiladu dealltwriaeth a gwybodaeth o’r bobl, digwyddiadau a lleoedd yn y gorffennol ac yn ein helpu i greu gwybodaeth newydd a dealltwriaeth ddyfnach o’n hunain a’n hanes diwylliannol a chymdeithasol.”
Er mwyn dechrau pori, ewch i weld eich gwasanaeth archifau lleol ar-lein – https://archifau.cymru/cysylltwch-a-ni/
Pum ffordd syml i gymryd rhan yn Wythnos Archwilio Eich Archif
- Dilynwch Archifau Cymru ar y cyfryngau cymdeithasol i weld uchafbwyntiau dyddiol.
Twitter a Facebook @ArchifauCymru ac @archiveswales
Instagram @archives.wales_archifau.cymru
- Defnyddiwch wefan Papurau Newydd y Llyfrgell Genedlaethol i chwarae gêm: https://papuraunewydd.llyfrgell.cymru/. Dewiswch bapur newydd, dewiswch wythnos ar hap (neu ddyddiad eich pen-blwydd!) a darllenwch y penawdau i weld beth oedd yn digwydd.
- Defnyddiwch wefan Lleoedd Cymru i archwilio eich ardal leol i weld beth sydd wedi newid: https://lleoedd.llyfrgell.cymru/.
Mae cyfleuster chwilio Enwau Lleoedd Hanesyddol Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru yn adnodd gwych hefyd: https://historicplacenames.rcahmw.gov.uk/
- Crëwch eich archif eich hun! Edrychwch i weld beth sydd gennych chi yn eich cartref; lluniau, tystysgrifau, dyddiaduron, llythyron caru, biliau a rhestrau siopa, trwyddedau cŵn (pwy sy’n cofio’r rheini?), swfenîrs gwyliau, gwahoddiadau priodas, tystysgrifau ysgol ac ati. Gall trefnu casgliadau personol fod yn ffordd wych o adrodd stori am eich bywyd chi neu fywyd anwylyd.
- Dilynwch eich gwasanaeth archifau lleol ar y cyfryngau cymdeithasol i weld pa weithgareddau maen nhw wedi’u trefnu ar gyfer yr wythnos. Bydd fideos o’r tu ôl i’r llenni, sgyrsiau byrion, bingo archif, a llawer mwy! Gallwch ddod o hyd i’ch gwasanaeth lleol yma: https://archifau.cymru/cysylltwch-a-ni/